Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Pacjentoklienci, garażoparking, pługobrona... Co to takiego? Prof. Jan Miodek wyjaśnia

Profesor Jan Miodek
Prof. Jan Miodek
Prof. Jan Miodek archiwum

W pewnym tekście publicystycznym znalazłem fragment: „Coraz intensywniejsze życie sieciowe dostarcza psychoterapeutom również dorosłych pacjento-klientów” – z „pacjento-klientami” z kreską w środku. W tytule dzisiejszego odcinka natomiast zdecydowałem się na łączny zapis tej formacji. Uczyniłem tak ze względu na konsekwencję graficzną, obowiązującą w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. prof. Edwarda Polańskiego, którego byłem recenzentem. Znajdujemy tam bowiem hasła: chłop-robotnik albo chłoporobotnik, klasa-pracownia albo klasopracownia, garażoparking, tchórzofretka, orłosęp, kinoteatr, komediofarsa, koparkospycharka, pługobrona, lasostep, lasotundra, czyli z kreską przy złożeniach z dwoma członami zachowującymi wyjściową postać mianownika (chłop-robotnik) i zawsze z pisownią łączną w wypadku wystąpienia spójki łączącej „-o-” (chłoporobotnik).

Dopuszczenie obu wariantów w dwu pierwszych hasłach – chłop-robotnik albo chłoporobotnik, klasa-pracownia albo klasopracownia - jest kompromisem między stanowiskiem tych językoznawców, którzy widzieli (widzą) w formacjach tego typu strukturalną niepoprawność, bo ich zdaniem spójka „o” upodrzędnia pierwszy człon w stosunku do członu drugiego, a coraz bardziej się ugruntowującym zwyczajem językowym, traktującym to „o” jako element nie upodrzędniający, ale wyrażający współrzędność obu członów: „ktoś jest jednocześnie pacjentem i klientem”, „ktoś jest jednocześnie chłopem i robotnikiem”, „to pomieszczenie pełni funkcję zarówno klasy, jak i pracowni”, „to pomieszczenie jest i garażem, i parkingiem”, „to zwierzę jest rezultatem skrzyżowania tchórza i fretki”, „ten ptak jest rezultatem skrzyżowania orła i sępa”, „ten budynek pełni funkcję i kina, i teatru”, „ta sztuka sceniczna jest i komedią, i farsą”, „to urządzenie pełni funkcję i koparki, i spycharki”, „to urządzenie pełni funkcję i pługa, i brony”, „typ krajobrazu obszaru przejściowego między strefą leśną a stepową”, „typ krajobrazu przejściowego między strefą leśną a tundrą”.

Językoznawcy aprobujący formacje typu chłoporobotnik podkreślają ich większą elastyczność morfologiczną: oto można od nich urobić poręczny przymiotnik chłoporobotniczy i postacie przypadków zależnych, czyli chłoporobotnika, chłoporobotnikowi, chłoporobotnikiem, o chłoporobotniku (przymiotnik stworzony od tradycyjnego połączenia chłop-robotnik ma niezbyt komunikatywną postać chłopski-robotniczy, a i w odmianie przez przypadki oba człony muszą przyjmować różne końcówki, bo chłopu-robotnikowi czy o chłopie-robotniku).

Powiedzmy wreszcie na koniec coś najważniejszego. – Konieczność morfologicznego wyrażenia równorzędności (jednoczesności) jakichś dwu elementów rzeczowych czy osobowych zdarza się bardzo rzadko, ale jeśli się zdarzy, użytkownicy polszczyzny na ogół zbudują właśnie struktury ze spójką łączącą „o”, wyrażającą w ich odczuciu ową równorzędność (jednoczesność). Sięgnijmy po jakiś przykład: Polak najczęściej żeni się z Polką, a Polka wychodzi za mąż za Polaka, ale gdy zdarza się związek mieszany i z tego związku rodzi się dziecko, nazywane jest ono spontanicznie Polako-Niemcem (Niemco-Polakiem), Polako-Szwedem (Szwedo-Polakiem), Polako-Czechem (Czecho-Polakiem) itp. W zapisie konieczna jest tutaj kreska w środku ze względu na dużą literę drugiego członu.

Przed laty moja kilkunastoletnia wtedy sąsiadka określiła Jarosława Iwaszkiewicza mianem pisarzopodróżnika, a przed paroma dniami usłyszałem apel pewnego kaznodziei, byśmy nie byli tylko słuchaczooglądaczami. To aż nadto wyraźne potwierdzenie miejsca tego typu formacji w powszechnej świadomości gramatycznej rodaków.

Jan Miodek

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Jak działają oszuści - fałszywe SMS "od najbliższych"

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na wroclaw.naszemiasto.pl Nasze Miasto